Arbeidstijd en rusttijden

• Normale grenzen van de arbeidsduur 
• Afwijkingen op de maximale grenzen van de arbeidsduur 
• Pauzes en arbeidsonderbrekingen 
• Zondagsrust 
• Nachtarbeid 
• Feestdagen 
• Naleving van de uurroosters 

>Deze materie wordt geregeld door de Arbeidswet van 16 maart 1971 en de wet van 4 januari 1974 betreffende de feestdagen.  
 

Normale grenzen van de arbeidsduur

Beginsel

Onder arbeidsduur wordt verstaan, de tijd gedurende welke de werknemer ter beschikking is van de werkgever (m.a.w. wanneer hij onder diens gezag staat) en waarover hij niet vrij kan beschikken.

De arbeidstijd kan dus aanzienlijker zijn dan de periodes gedurende welke de arbeidsprestaties werkelijk werden geleverd (voorbeeld : wachttijd tijdens een wachtdienst).

Maximale dagelijkse duur

De arbeidsduur in België mag 8 uren per dag niet overschrijden. Bovendien moeten de dagelijkse prestaties zich in beginsel situeren tussen 6 u 's morgens en 20 u  's avonds (omwille van het verbod van nachtarbeid (zie verder).

De dagelijkse duur van de arbeidstijd kan evenwel gebracht worden op :

•  9 uren wanneer de werknemer niet meer dan 5 dagen en half per week werkt (arbeidsregeling waarin de werknemer, bovenop zijn wekelijkse rustdag, van minstens een halve rustdag geniet) ;
• 10 uren  wanneer de werknemers die wegens de afstand van de werkplaats tot de woon- of verblijfplaats meer dan 14 uren per dag van huis verwijderd zijn.                 

Maximale wekelijkse duur 

Als algemene regel is de wekelijkse arbeidsregeling die kan toegepast worden in de ondernemingen :  

• ofwel,  38 effectieve uren per week ;

• ofwel,  38 uren gemiddeld gedurende een vastgestelde referentieperiode 
  Evenwel, zelfs in dit geval, is het belangrijk om op te merken dat de effectieve normale wekelijkse arbeidsduur in principe, 40 uren niet kan overschrijden
  
  voorbeelden :

  • effectieve prestaties van 40 uren per week met toekenning van 12 inhaalrustdagen (over een referentieperiode van een jaar) ;
  • effectieve prestaties van 39 uren per week met toekenning van 6 inhaalrustdagen.    
   

Nochtans, in bepaalde bedrijfssectoren, hebben collectieve arbeidsovereenkomsten, gesloten in de paritaire comités (sectoren), de wekelijkse duur verminderd beneden de 38 uren.

Samengevat: om de wekelijkse arbeidsduur te kennen die in Uw onderneming van toepassing is, moet U weten:

1. onder welk paritair comité U ressorteert (het behoren tot een bepaald paritair comité hangt af van de hoofdactiviteit van Uw onderneming) ;
   Om te weten komen tot welk paritair comité uw onderneming behoort, kunt contact nemen met de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten (Belgische arbeidsinspectie) via het volgende e-mail adres: SPOC.LabourInspection@employment.belgium.be.
    
2. welke de wekelijkse arbeidsduur is die werd vastgesteld door het paritair comité waartoe U behoort, evenals de eventuele nadere toepassingsregels die werden vastgesteld in de collectieve arbeidsovereenkomst gesloten in de schoot van dit paritair comité. 

• PC 111 Metaal-, machine- en elektrische bouw (PDF, 550KB) 
• PC 118 Voedingsnijverheid: Vleesconserven: worsten, pekelvlees, gerookt vlees en vleesderivaten ; Darmfabrieken: het bewerken en behandelen van ruw, droge vellen, het kalibreren en plakken inbegrepen ; Vetsmelterijen ; Pluimveeslachterijen ; Slachthuizen (PDF, 449KB 
• PC 121 Schoonmaak (PDF, 453KB) 
• PC 124 Bouwbedrijf (PDF, 504KB) 
• PC 126 Stoffering en houtbewerking (PDF, 396KB) 
• PSC 140.03 Wegvervoer en de logistiek voor rekening van derden : deelsector rijdend personeel (PDF 39,2KB)  
• PC 145 Tuinbouwbedrijf (PDF, 397KB) 
• PSC 149.01 Elektriciens: installatie en distributie (PDF, 422KB)  
• PC 200 Bedienden (PDF, 323KB) 
• PC 209 Bedienden der metaalfabrikatennijverheid (PDF, 324KB)  

• Indien de activiteit, verricht tijdens de detachering, een paritaire comité (bredrijfstak) betreft die niet in de voormelde pdf documenten beschreven wordt, is een informatie over de toepasselijke sectorale arbeidsduur en de voorwaarden die door de sectorale collectieve arbeidsovereenkomsten bepaald worden, beschikbaar via de volgende webpagina :  https://www.minimumlonen.be/index.html?locale=nl
   
• Aanvullende informatie betreffende de informatie meegedeeld op de website van de Federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en sociaal overleg kan gevraagd worden bij de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten (Belgische arbeidsinspectie) via het volgende e-mailadres: SPOC.LabourInspection@employment.belgium.be.  

Minimale dagelijkse duur  

Behoudens afwijkingen (bij koninklijk besluit of bij collectieve arbeidsovereenkomst), mag de duur van elke arbeidsprestatie niet lager zijn dan 3 uren.

Afwijkingen op de maximale grenzen van de arbeidsduur

Het is in beginsel verboden om de dagelijkse en de wekelijkse grenzen van de arbeidstijd te overschrijden.

Er bestaat echter een reeks afwijkingen. 

Vooreerst zijn er de structurele afwijkingen die verbonden zijn met bepaalde arbeidsregelingen en die dus een bepaalde bestendigheid vertonen inzake hun toepassing.
Soms is de afwijking rechtstreeks toegelaten door de wet, zonder voorafgaande toelating :

• de arbeid georganiseerd in opeenvolgende ploegen (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
• de continuarbeid wegens technische redenen (maximum 12 uren/ dag en 50 uren/week of 56 uren indien de arbeidsprestaties over 7 dagen/week zijn gespreid naar rata van 8 uren/ dag .

In andere gevallen is een toelating bij koninklijk besluit vereist :

• in bepaalde bedrijfstakken of voor bepaalde categorieën van ondernemingen en takken van ondernemingen waar de normale grenzen van de arbeidstijd niet kunnen nageleefd worden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
• voor de voorbereidende werken of nawerk dat noodzakelijk buiten de normale productietijd moet worden uitgevoerd (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week).
  N.B. : het koninklijk besluit moet de gevallen bepalen waarvoor de afwijking is toegelaten, evenals de maximale verschillende grenzen en de eventuele toepassingsvoorwaarden.

N.B. : De ondernemingen die onder het toepassingsgebied van het paritair comité voor het bouwbedrijf (P.C. nr. 124) vallen, worden toegelaten om de grenzen van de bedrijfsarbeidstijd te overschrijden (maximum 9 uren/dag en 45 uren/week), ten belope van 180 uren per kalenderjaar, gedurende de zomerperiode of een periode van intense activiteit. Deze afwijking vereist het voorafgaand akkoord van de vakbondsafvaardiging (bij ontstentenis van de vakbondsafvaardiging moet de werkgever er de voorzitter van het paritair comité over inlichten).

Vervolgens zijn er de punctuele afwijkingen (overuren)
Bepaalde overuren vereisen :

• Ofwel, een voorafgaande toelating bij koninklijk besluit :
   
•  voor de werken van vervoer, laden en lossen (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
•  voor de sectoren waar de verwerkte stoffen zeer snel kunnen ontaarden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
•  voor de werken waarvan de uitvoeringstijd wegens hun aard niet duidelijk kan omschreven worden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week).
   
• Ofwel, een voorafgaande toelating van de vakbondsafvaardiging en van het inspecteur-districtshoofd van de AD Toezicht op de Sociale Wetten (bij ontstentenis van een vakbondsafvaardiging volstaat de toelating van het inspecteur-districtshoofd):
  
  • in geval van buitengewone vermeerdering van het werk (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week). 
   

• zonder bijzondere formaliteit:
• voor de uitvoering voor rekening van derden van werken om te verhelpen aan een dreigend of voorgekomen ongeval ;
• voor de uitvoering voor rekening van derden van dringende werken aan machines of materieel ;
• voor de uitvoering in de onderneming van werken om een dreigend of een voorgekomen ongeval te verhelpen ;
• voor de uitvoering in de onderneming van dringende werken aan machines of materieel. 
   
• met het voorafgaand akkoord van de vakbondsafvaardiging (of informatie a posteriori aan de afvaardiging) en informatie aan het inspecteur-districtshoofd:
  
  • voor de werken die door een onvoorziene noodzakelijkheid worden vereist (maximum 11 uren/dag en 50 uren/week).  
   

De normale grenzen van de arbeidstijd kunnen eveneens overschreden worden voor de uitvoering van inventariswerken (maximum 11 uren/dag en 50 uren/week). Deze afwijking mag enkel gedurende 7 dagen per werknemer en per kalenderjaar gebruikt worden effectieve prestaties.

N.B. : De flexibele uurroosters en de nieuwe arbeidsregelingen laten eveneens toe om de normale grenzen van de arbeidsduur te overschrijden.

Inhaalrust

In de meeste gevallen waarin de overschrijding van de normale grenzen van de arbeidstijd is toegestaan, moet inhaalrust worden toegekend zodat de normale wekelijkse arbeidsduur (38 uren of deze vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst) gerespecteerd wordt over een referentieperiode.

Deze referentieperiode bedraagt in beginsel een trimester. Zij kan echter op maximum een jaar worden gebracht door een koninklijk besluit, door een collectieve arbeidsovereenkomst of bij ontstentenis van een koninklijk besluit of van een collectieve arbeidsovereenkomst die van toepassing is op de onderneming, door het arbeidsreglement van de onderneming.

Afwijkingen die aanleiding geven tot inhaalrust :

• werken in opeenvolgende ploegen ;
• continuarbeid wegens technische redenen ;
• werken waarop de normale grenzen van de arbeidstijd niet kunnen worden toegepast ;
• voorbereidend werk en nawerk ;
• werken van vervoer, laden en lossen ;
• werken waarvan de uitvoeringstijd niet kan bepaald worden ;
• werken aan stoffen die snel kunnen vervallen ;
• buitengewone vermeerdering van werk ;
• werken die door een onvoorziene noodzakelijkheid worden vereist ;
• werken om te verhelpen aan een dreigend of voorgekomen ongeval of aan dringende herstellingen aan machines of materieel door de   werknemers van een derde onderneming.

Overloon

Naast de regels betreffende de toekenning van inhaalrust, geven bepaalde overschrijdingen van de normale grenzen van de arbeidstijd eveneens aanleiding tot de betaling van een overloon, namelijk aanvulling op het loon.

Elke prestatie uitgevoerd boven de 9 uren per dag en de 40 uren per week (of lagere grenzen vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst voor zover het een effectieve vermindering van de dagelijkse of wekelijkse duur van de arbeidstijd betreft) geeft recht op een overloon.

Voorbeeld : 

De wekelijkse arbeidsduur die van toepassing is in de onderneming bedraagt 38 uren gemiddeld. De werknemers presteren evenwel 40 effectieve uren en genieten, krachtens de arbeidsduur vermindering tot 38 uren, van 12 inhaalrustdagen per jaar. De uren gepresteerd boven de 9 uren en de 40 uren (en niet 38 uren) geven recht op een overloon. Indien daarentegen de wekelijkse arbeidstijd 38 effectieve uren bedraagt (en de werknemers dus effectieve prestaties van 38 uren per week verrichten) geven de boven de 38 uren gepresteerde uren recht op een overloon. 

Het bedrag van het overloon is :

•  50 % voor de uren gepresteerd gedurende de week, zaterdag inbegrepen ;
• 100 % voor de uren gepresteerd op zondag of een feestdag.

Het overloon moet berekend worden op het gewone loon, namelijk het gemiddeld uurloon dat moet betaald worden voor de dag of de week gedurende welke de overuren werden gepresteerd.

Afwijkingen die aanleiding geven tot een overloon :

• voorbereidend werk of nawerk ;
• werken van vervoer, laden en lossen ;
• werken waarvan de uitvoeringstijd niet kan bepaald worden ;
• werken met stoffen die zeer snel kunnen ontaarden ;
• buitengewone vermeerdering van werk ;
• werken gerechtvaardigd door een onvoorziene noodzakelijkheid ;
• werken verricht om het hoofd te bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval of een dringende herstelling aan machines of materieel ;
• werken van inventarissen en balansen .

Pauzes en arbeidsonderbrekingen

Pauzes in de loop van de arbeidsprestatie (de pauzes)

Wanneer de arbeidstijd zes uren overschrijdt, moet een pauze aan de werknemer worden toegekend.De duur en de toekenningsmodaliteiten worden vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst gesloten op sectorieel niveau of op ondernemingsvlak. Is er geen collectieve arbeidsovereenkomst, dan wordt ten laatste op het ogenblik dat de duur van de prestaties zes uren bereikt, aan de werknemer een kwartier pauze toegekend.

Arbeidsonderbrekingen tussen twee prestaties

Onder arbeidsonderbreking dient men te verstaan : de minimale rustpauze waarvan de werknemer geniet tussen twee arbeidsprestaties. Elke werknemer heeft per tijdvak van 24 uren, d.w.z. tussen twee dagelijkse arbeidsprestaties, recht op een arbeidsonderbreking van tenminste 11 opeenvolgende uren. Deze verplichte onderbreking van 11 uren moet al naargelang samengevoegd worden ofwel met de zondagsrust (24 uren), ofwel met de inhaalrust in geval van arbeidsprestaties verricht op zondag, zodat de werknemer beschikt over in totaal een wekelijkse onderbrekingsperiode van 35 opeenvolgende uren.

Een onderbreking met een duur van minder dan 11 uren of het niet-samengaan van deze onderbreking met de zondagsrust is evenwel toegelaten :

• in geval van overmacht : ongeval, dringende arbeid aan machines ;
• voor werkzaamheden die gekenmerkt worden door opgesplitste werkperiodes (bijvoorbeeld in restaurants) ;
• in geval van arbeid in opeenvolgende ploegen (of ingeval van continu- of semi-continuarbeid) op het moment waarop de werknemer van     ploeg wisselt ;
• in andere gevallen die moeten worden bepaald bij een sectoriële collectieve arbeidsovereenkomst, algemeen verbindend verklaard bij koninklijk besluit.

Zondagsrust

Nachtarbeid

Feestdagen 

Behoudens afwijkingen, mogen de werknemers in beginsel niet worden tewerkgesteld tijdens 10 wettelijke feestdagen per kalenderjaar en dit ongeacht de aard van hun functies, van hun anciënniteit en de duur van hun prestaties.