Gebruik van scherpe medische instrumenten in de ziekenhuis- en gezondheidszorgsector

Op deze pagina

    Naar schatting vinden er jaarlijks meer dan 1 miljoen prikongevallen plaats in de ziekenhuis- en gezondheidszorgsector binnen Europa.

    Het voorkomen van prikongevallen is dan ook belangrijk. Immers, ziekenhuis- en gezondheidswerkers (verpleegkundigen, artsen,…) lopen vaak het risico geïnfecteerd te raken als gevolg van verwondingen door naalden of andere scherpe medische instrumenten, zoals een scalpel of hechtapparatuur. De gevolgen kunnen zeer ernstig zijn, nl. een besmetting met door bloed overgedragen ziekteverwekkers, waaronder hepatitis B, hepatitis C en HIV (aids).

    Hoofdstuk VI inzake de bijzondere bepalingen betreffende het gebruik van scherpe medische instrumenten in de ziekenhuis- en gezondheidszorgsector van boek VII, titel 1 van de codex over het welzijn op het werk beoogt de verwonding door scherpe medische instrumenten van werknemers nog beter te voorkomen door de algemene verplichtingen te concretiseren naar preventie van prikongevallen toe.

    Toepassingsgebied 

    De bepalingen zijn van toepassing op de werkgevers die instaan voor het beheer, de organisatie en de verstrekking van gezondheidszorg en rechtstreeks daarmee samenhangende diensten of werkzaamheden, evenals op de werknemers die ze tewerkstellen.

    Zo zijn de bepalingen van onder meer van toepassing op ziekenhuizen, rust- en verzorgingstehuizen, psychiatrische instellingen, thuisverplegingsdiensten, externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, werkgevers met een departement medisch toezicht, enz.

    De begrippen ‘werkgever’ en ‘werknemer’ moeten ruim geïnterpreteerd worden, namelijk overeenkomstig de omschrijving ervan in de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. Niet enkel de werknemers die met een werkgever verbonden zijn door middel van een arbeidsovereenkomst moeten beschermd worden. Preventie van prikongevallen moet gericht zijn naar elke persoon die in de ziekenhuis- en gezondheidszorgsector werkt onder gezag van een andere persoon. Denken we bijvoorbeeld ook aan de student verpleegkunde die in een ziekenhuis een stage doet.

    Niet enkel medische zorgverleners lopen het risico verwond te worden door een scherp medisch instrument. Ook de in een ziekenhuis aanwezige ondersteunende diensten, zoals schoonmaakpersoneel, wasserijpersoneel en afvalophalers lopen het risico op een prikongeval en moeten dus bescherming genieten.

    Bovendien wordt uitdrukkelijk bepaald dat de werkgever in wiens inrichting werkzaamheden worden uitgevoerd door ondernemingen van buitenaf de nodige informatie moet uitwisselen in het belang van zijn eigen werknemers en van de werknemers van deze onderneming van buitenaf. Het kan hier bijvoorbeeld gaan om personeel van een schoonmaakbedrijf dat in een verzorgingstehuis komt poetsen, of een zelfstandig chirurg die werkzaamheden uitoefent in een ziekenhuis.

    Risicoanalyse 

    Er wordt uiteraard het nodige belang gehecht aan het uitvoeren van een analyse van de aanwezige risico’s en aan de te nemen maatregelen om een prikongeval te voorkomen. Wat kan schade of letsels veroorzaken? Kunnen gevaren weggenomen worden? Indien niet, welke preventieve en beschermende maatregelen kunnen worden genomen om de risico’s te beperken?

    Bij het maken van de risicoanalyse moet men rekening houden met plaatsen, situaties, taken en uitrusting die een besmetting via bloed of ander potentieel infectiemateriaal tot gevolg kunnen hebben.

    Zo moet men bijvoorbeeld oog hebben voor het feit dat een scherp voorwerp in de vuile was kan terechtkomen en werknemers van een wasserij in gevaar kan brengen. Men moet ook nagaan welke werknemers een groter risico lopen dan andere, zoals de beginnende werknemers die nog niet veel ervaring hebben of de werknemers die bepaalde aandoeningen hebben die hen kwetsbaarder kunnen maken voor letsels.

    Bij het maken van de risicoanalyse moet men rekening houden met:

    • de techniek en het gebruikte materiaal
    • de arbeidsorganisatie (bv. vermoeidheid bij nachtarbeid)
    • de arbeidsomstandigheden (bv. is er voldoende verlichting voorzien?)
    • het kwalificatieniveau (bv. is er voldoende opleiding verstrekt, heeft men voldoende ervaring?)
    • arbeidsgerelateerde psychosociale factoren (bv. moet er onder druk gepresteerd worden, wat is het stressniveau?)
    • de invloed van omgevingsfactoren op het werk (bv. zijn er werknemers van andere bedrijven, zelfstandigen, bezoekers, patiënten op de werkplek aanwezig?)

    Preventiemaatregelen 

    INFORMEREN

    Naalden, scalpels, lemmetten,… zijn voor medische zorgverleners arbeidsmiddelen. Titel 2 betreffende de bepalingen van toepassing op alle arbeidsmiddelen van boek IV van de codex verplicht de werkgever voldoende en begrijpelijke informatie te verschaffen aan de werknemers over de gebruikte arbeidsmiddelen, zoals de omstandigheden waaronder deze arbeidsmiddelen gebruikt moeten worden. Zo zal de werkgever zijn werknemers moeten wijzen op de verschillende risico’s verbonden aan het gebruik van een scherp medisch instrument.

    VEILIGHEIDSMATERIAAL

    Primaire preventie beoogt uiteraard het wegnemen van wat gevaarlijk is en het vervangen ervan door iets wat niet gevaarlijk is. De regelgeving bepaalt dan ook dat het onnodig gebruik van scherpe medische instrumenten moet beëindigd worden door veranderingen in de werkwijzen aan te brengen en, op basis van de resultaten van de risicoanalyse, medische hulpmiddelen met ingebouwd veiligheids- en beschermingsmechanisme ter beschikking te stellen.

    VERBOD OP RECAPPEN

    Recappen wordt voortaan uitdrukkelijk verboden. Naalden moeten onmiddellijk na gebruik zonder verdere manipulatie in de naaldcontainer geworpen worden.

    PROCEDURES VOOR VERWIJDERING

    Een werkgever wordt verplicht procedures voor het gebruik en de verwijdering van scherpe medische instrumenten en besmet medisch afval vast te stellen en uit te voeren.

    Hij moet containers voor de verwijdering van scherpe medische instrumenten en besmet medisch afval zo dicht als mogelijk opstellen bij de zones waar deze instrumenten worden gebruikt.

    BEWUSTMAKING EN INFORMATIE

    Natuurlijk is ook de bewustmaking van werknemers erg belangrijk. De werkgever wordt  meer bepaald verplicht activiteiten rond voorkoming van prikongevallen te organiseren en promotiemateriaal hiervoor te ontwikkelen in samenwerking met het comité voor preventie en bescherming op het werk. Het sensibiliseren van werknemers is een van de factoren die ervoor zorgen dat het risico afneemt.

    De werkgever moet bovendien informatie over beschikbare hulpprogramma’s ter beschikking stellen en goede praktijken inzake de preventie, melding en registratie van incidenten en ongevallen bevorderen. Er moet een no blame-cultuur heersen. Incidenten moeten ongestraft kunnen gemeld worden.

    OPLEIDING

    Een permanente opleiding, training en vorming zijn eveneens belangrijk om de risico’s op prikongevallen te verminderen. Een werknemer moet voldoende opgeleid worden om op een juiste manier scherpe medische instrumenten en veiligheidsmateriaal te gebruiken en deze na gebruik te verwijderen. Hij moet ook weten welke vaccinaties er beschikbaar zijn en welke persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals schorten en handschoenen, er moeten worden gebruikt.

    MELDING- EN OPVOLGINGSPROCEDURES

    Een werknemer moet meewerken aan het welzijnsbeleid van een werkgever en naar zijn beste vermogen zorg dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en deze van zijn collega’s. In dat kader is hij verplicht om onmiddellijk ieder ongeval of incident met een scherp medisch instrument aan de werkgever en de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk te melden.

    De werkgever past daarop de daartoe uitgewerkte procedures toe en zorgt ervoor dat de gewonde werknemer onmiddellijk wordt verzorgd (verstrekken van postexpositieprofylaxe, voorzien van de nodige medische onderzoeken indien daar een medische indicatie voor is, evenals het voorzien van passend gezondheidstoezicht).

    Het is belangrijk dat hij, om dergelijke prikongevallen in de toekomst te vermijden, samen met zijn preventiedienst op zoek gaat naar oorzaken en omstandigheden van het ongeval. Indien het ongeval voorkomen had kunnen worden, neemt de werkgever maatregelen en past hij zonodig de risicoanalyse aan.

    Hij is bovendien verplicht het prikongeval te registreren.

    In geval van letsel, en na advies van de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer, moet de werkgever ook de nazorg op zich nemen, zoals het bieden van psychologische ondersteuning. Hij kan hierbij de hulp inroepen van de preventieadviseur-arbeidsarts. Deze kan nadere informatie geven omtrent de risico-inschatting en eventuele vervolgacties.

    Advies van de Hoge Raad voor preventie en bescherming op het werk 

    Advies nr. 169 van 21 december 2012 over het ontwerp van koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 4 augustus 1996 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico’s bij blootstelling aan biologische agentia op het werk, met het oog op de preventie van scherpe letsels in de ziekenhuis- en gezondheidszorgsector (PDF, 120,96 KB) (PDF, 120.96 KB)